Ugarit – historia, religia, literatura

Odkrycie w 1928 roku na tellu Ras Szamra starożytnego miasta portowego Ugarit otworzyło nowy etap badań nad starożytną Syro-Palestyną (biblijnym Kanaanem) i całym starożytnym Bliskim Wschodem. Archiwa literackie tego miasta reprezentują jedyny jak dotąd odnaleziony zbiór narodowej prozy i poezji z Syro-Palestyny okresu krótko przedbiblijnego. Jest to zbiór o unikatowej wartości dla poznania kultury i religii kananejskiej i jako taki stanowi też bardzo ważny materiał dla studiowania szerokiego tła powstania hebrajskiej Biblii.

Ugarit było w II tysiącleciu przed Chr. miejscem handlu, rzemiosła oraz styku kultur różnych stron Bliskiego Wschodu (Syrii, Kanaanu, Mitanni [Hurytów], Mezopotamii, Cypru i wysp Morza Egejskiego, Egiptu i Hetytów). To niewielkie królestwo posiadało bogatą i znaczącą stolicę. Militarnie słabe, odgrywało jednak ważną kulturową rolę i wywierało ważki wpływ zwłaszcza w Lewancie, którego część stanowiło^[1].

Ten wpływ widoczny będzie m.in. w biblijnej literaturze hebrajskiej, zwłaszcza tej najstarszej, z przełomu II i I tysiąclecia i z pierwszej połowy I tysiąclecia przed Chr. W literaturze ugaryckiej odnajdziemy tradycje narracyjne i poetyckie, które w nowej formie i odmiennym przesłaniu religijnym znajdą się w historycznej, prorockiej i mądrościowej literaturze Starego Testamentu. Zrozumienie, w jaki sposób żyją i funkcjonują one w Ugarit, pomoże nam lepiej uchwycić, jakie miejsce, rolę i znaczenie otrzymają one w Biblii hebrajskiej.

Mały eksperyment statystyczny pokazuje, że w egzegezie biblijnej nie możemy się dziś obejść bez bogatych danych dostarczanych przez ugarytologię. W popularnym wielotomowym słowniku biblijnym Anchor Bible Dictionary² słowo Ugarit pojawia się 2386 razy w 441 artykułach, a słowo ugaritic (ugarycki) występuje 1520 w 433 artykułach. Łącznie więc (bez innych odmian fleksyjnych i słów powiązanych, jak np. Ras Shamra) mamy prawie

4000 odniesień do Ugarit – a jest to przecież słownik nie ugarytologii, ale biblistyki.

Publikacja powstała jako skrypt dla studentów teologii. W związku z tym tylko mniejsza część zawiera odkrywcze badania podstawowe (np. analiza poematów o Aqhacie i Kircie w kontekście ST); większa jest podsumowaniem dotychczasowych badań opierającym się na literaturze podanej w przypisach, na początku działów oraz w bibliografii załącznikowej.

[1] Lewant (wł. levante „wschód”) – kraje leżące na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Granice Lewantu wyznaczają: Morze Śródziemne, góry Taurus, Mezopotamia, pustynie Półwyspu Arabskiego i Morze Czerwone. Obszar ten obejmuje takie dzisiejsze państwa jak: Syria, Jordania, Liban, Izrael oraz Autonomia Palestyńska. W szerszym znaczeniu do Lewantu zalicza się czasem również Azję Mniejszą (Turcja) i Egipt. ² Freedman D.N. (red.), The Anchor Bible Dictionary, t. I–VI, New York: Doubleday 1992.